Yana Rudenko (26) verstopte zich in 2022 elf dagen lang in een schuilkelder in Boetsja, waar Russische militairen volgens de VN minstens 73 burgers vermoordden. Tegenwoordig is Yana medeoprichter en woordvoerder van de Oost-Europese studentenorganisatie Abba.
In opdracht van Trouw bij een verhaal van Zoran Bogdanovic.
Ik woon al (bijna!) vijftien jaar in Rotterdam-West, dus het was absoluut een kleine eer om rapper Winne te mogen portretten. In 2019 werd zijn beste vriend en rapper Feis doodgeschoten, midden op straat in West. Op Winne’s nieuwe album Mssyeh verwerkt hij die afschuwelijke gebeurtenis.
Na de dood van Feis heeft hij besloten sterk te willen blijven, zegt Winston Bergwijn (46), artiestennaam Winne. “Nou ja, sterk is misschien niet het juiste woord. Maar ik dacht wel: ik kan nu geen lelijk mens gaan worden. Als ik altijd tegen anderen heb gezegd dat het leven om liefde moet draaien, is dit blijkbaar mijn beproeving. Dit is dus mijn moment om te bewijzen dat ik ook tijdens zulke punten in mijn leven in die positieve energie kan blijven.”
Interview Anton Slotboom. In opdracht van Trouw.
Angel (26, wil niet herkenbaar in beeld) en Jay (17). Jonge Rotterdammers die nu al meer levenservaring hebben dan jij en ik samen. Allebei zijn ze als kind gedwongen uit huis geplaatst. Angel heeft een verslaafde moeder en belandde in een pleeggezin. Jay werd opgenomen in de gesloten jeugdzorg (waar ze soms 22 uur per dag in haar kamer zat opgesloten).
In opdracht van Trouw, bij een verhaal van Marten van de Wier. Bedankt Liselore Kamping.
Drie keer straatman Curbiën. Dakloze Rotterdammer en jarenlange makker. Liep hem laatst weer eens tegen het lijf, altijd op een onverwachts moment, altijd rondom het Eendrachtsplein. Hij toonde me trots zijn nieuwe telefoon (pre-smartphone), zijn nieuwe oorknoppen en zijn nieuwe brug (zie eerste foto), bestaande uit twee kronen (een bruggetje dus). Puik werk. 46 jaar oud, een man die weet hoe het voelt om jezelf bij elkaar te moeten rapen. Dus luister ik naar zijn verhalen. Voel me altijd geïnspireerd nadat ik Curbiën ontmoet heb.
“Portiekslapers”, zo worden ze genoemd. Gewoon mensen dus, weggemoffeld in de spelonken van de stad Rotterdam.
Er kunnen afdrukjes van deze twee foto’s besteld worden. Stuur me een mailtje.
Prijs (per stuk): 15 euro voor een gesigneerd afdrukje van 21 bij 15 cm op FineArt papier (Hahnemühle German Etching, 310 grams, 100% katoen). Inclusief verzendkosten.
In de trein, op weg naar een fotoklus, zag ik Rosina (19) en Kalina (21). Ik kon het niet laten om te vragen of ik ze mocht fotograferen. Ze waren op bezoek geweest bij een vriend in Rotterdam en nu onderweg naar Schiphol, waarvandaan ze het vliegtuig terug zouden pakken naar huis: Bulgarije.
Drie piepjonge treinspotters die ik op station Naarden-Bussum spotte. Fanatiek zwaaiden ze naar alle machinisten en conducteurs die langs kwamen rijden. Jawel, deze jongens zijn een stuk enthousiaster over de NS dan ik de laatste tijd.
De middelste spotter gaf me nog een tip over het maken van foto’s: dat het goed is om je onderwerp niet in het midden van het kader te plaatsen. Kostbaar advies dat ik hier duidelijk in de wind heb geslagen.
Ik rolde ‘s avonds laat het station van mijn stad binnen en zag Emma op het perron. Een echte Rotterdammer. Ze kwam net uit Leiden, waar ze voor een nachtclub werkt.
Ik zat ‘s avonds thuis wat te luieren toen ik buiten hysterisch getoeter hoorde. Maar natuurlijk, dictator Assad is weg!! Camera gepakt, op de fiets gesprongen, koers gezet richting de Nieuwe Binnenweg. Aldaar met de neus in de boter gevallen. Wat een blijdschap en optimisme. De vlag waarmee werd gezwaaid, is die van de Syrische oppositie.
In dezelfde straat als waar ik laatst een sereen boeket bloemen fotografeerde, waren nu mensen uitzinnig van vreugde feest aan het vieren. Er hangt daar iets in de lucht, wat ik je brom.
Een kleurrijk boeket bloemen achter een verregende winkelruit in de nacht – en twee andere waterige taferelen.
Nora Achahbar, staatssecretaris van Financiën. Gefotografeerd in de Oog in ‘t Zeilstraat in Den Haag. Is dat niet de meest poëtische straatnaam ooit? Nora is er als kind opgegroeid, in armoede. Ze was er al jaren niet meer geweest.
“De schulden stapelden zich op en er was veel ellende. We leefden maanden zonder elektriciteit, waardoor ik mijn huiswerk bij kaarslicht maakte. Op school was dezelfde ellende overal zichtbaar. Dat is het nare aan armoede die zich in bepaalde wijken concentreert: als kind denk je dat het normaal is.”
In opdracht van Trouw, bij een interview over het herstel van de toeslagenaffaire, waar Nora voor verantwoordelijk is. Een van de moeilijkste en somberste portefeuilles in het nieuwe kabinet. Interview: Esther Lammers.
Update (november 2024): Nora Achahbar is opgestapt. Ze is ontevreden over de manier waarop binnen het kabinet is gesproken over integratie, na het geweld in Amsterdam rond Ajax – Maccabi. Achahbar is geboren in Marokko.
Foto’s van de in Botswana geboren kunstenaar Pamela Phatsimo Sunstrum, gemaakt in haar eerste grote Europese solotentoonstelling (KM21, Den Haag).
‘Als kind is Pamela vaak verhuisd vanwege het werk van haar ouders. Na Botswana woonde ze in Canada, Soedan, Sri Lanka, Malawi en Panama. Ze studeerde eerst medicijnen in de VS, wilde dokter worden voor Artsen zonder Grenzen. Pas tijdens haar studie nam ze teken- en schilderlessen ernaast. En zo kwam ze na de kunstacademie in Baltimore in 2010 in Johannesburg terecht. Ze had veel rondgereisd, maar in haar werk ging het altijd over zuidelijk Afrika. Ze was nieuwsgierig hoe haar werk zou veranderen als ze daar weer zou wonen.‘
Interview door Joke de Wolf. In opdracht van Trouw.
In de podcastserie Iedereen maakt foto’s is Flowerdales op zoek naar de waarde van de fotografie in gesprekken met uiteenlopende professionele fotografen, curatoren, beeldredacteuren en andere gebruikers van fotografie.
Over strengheid en naïviteit, nachtelijke omzwervingen, de vriendschap met Cor, Twisted Streets en de moeilijk te peilen Russen.
Luister hier.
Ruim de helft van de oplage van de zine Moscow will burn is de deur uit. De rest is in de maak en gaat nog verstuurd worden.
Bestel hier een gratis exemplaar.
Een bijzonder mens voor de lens: mensenrechtenactiviste Jevgenia Kara-Moerza, echtgenote van Kremlincriticus en journalist Vladimir Kara-Moerza, die op dit moment een straf van 25 jaar uitzit in een Siberisch strafkamp. Hij sprak zich publiekelijk uit tegen de Russische invasie in Oekraïne. Twee keer probeerde het Kremlin hem te vergiftigen. Echtgenote Jevgenia was gisteren in Den Haag. Rusland heeft ze jaren geleden al verlaten: tegenwoordig woont ze met haar drie kinderen in ballingschap in Washington.
‘Het is haar eerste keer in Nederland. In Amsterdam bezocht de Russische mensenrechtenactiviste Jevgenia Kara-Moerza het Rijksmuseum en het Rembrandthuis. Dolgraag had ze ook een rondvaart door de grachten gemaakt. Maar ze wacht. Ze wacht op het (nu nog utopisch lijkende) moment dat haar man Vladimir vrij komt uit de klauwen van het Poetin-regime, zodat ze die Amsterdamse rondvaart samen met hem kan maken.‘
Interview: Christoph Schmidt. In opdracht van Trouw.
Update: op 1 augustus 2024 werd Jevgenia’s echtgenoot Vladimir Kara-Moerza vrijgelaten als onderdeel van een Amerikaans-Russische gevangenenruil.
Oumar: vriend voor het leven.
Oumar en ik hadden weer eens afgesproken. Ik fotografeer hem sinds 2012. Gevlucht uit Guinee, West-Afrika. Betaalde vijfhonderd dollar om in de machinekamer van een containerschip te zitten. In de haven van Rotterdam van boord gegaan. Een reis van drie weken. Van Nederland had hij nog nooit gehoord. Op tientallen adressen in Amsterdam gewoond. Rondgezworven en uitgekotst. Eindelijk een verblijfsvergunning gekregen. Woont nu al een paar jaar in het rustige Den Bosch. Zoon Ibrahim speelt voetbal in de tweede divisie bij een club in Kroatië, dochter Aissata woont en werkt in Nantes (Frankrijk). Zelf heeft hij een vast contract als schoonmaker. Dit is een sterk ingekorte versie van het verhaal, maar zie: alles komt op zijn pootjes terecht. Een hele geruststelling. In Oumars bijzijn liggen de levenslessen voor het oprapen. Luister aandachtig!
Bekijk hier Oumars reis (2012-2024).
De Oekraïense zangeres Maryana Golovchenko:
“Eerst zong ik over het verhaal, nu zing ik het verhaal zelf, ik zing over wat er nu gebeurt. Zoals een eeuwenoud lied waarin een gemobiliseerde soldaat afscheid neemt van zijn huilende vrouw en zichzelf op het hart drukt dat hij zo snel mogelijk zijn familie moet vergeten, omdat de kans dat hij terugkomt heel erg klein is.”
Interview: Mischa Andriessen. In opdracht van Trouw.
Een mooie, oude mevrouw die ik fotografeerde in haar huurflat, zes hoog in Dordrecht. Mevrouw Kroonen is 84 jaar en al overgrootmoeder, haar achterkleindochter van een jaar of 14 was op bezoek. Mevrouw noemde haar een paar keer ‘wijfie’, met stevig Dordts accent.
Onlangs is de dochter van mevrouw Kroonen heengegaan (oftewel de oma van haar achterkleindochter). Ze moest even huilen en liet me liefdevol een ingelijste foto van haar dochter zien, die op de schouw stond. Een mens krijgt veel te verduren. “Alles komt goed.”, mompelde mevrouw een paar keer. Ik geloof haar op haar woord.
Speciaal voor de foto had ze deze prachtige bloemenjurk aangetrokken. Een jurk die ze al jaren niet gedragen had en waarvan ze bijna vergeten was dat hij in de kast hangt.
In opdracht van Woonbron.
Marc van der Burgh (militair en autisme-ambassadeur binnen defensie), Leon Heuts (filosoof en schrijver), Thérèse van Mil (psycholoog), Gavin-Viano (performer, regisseur en tekstschrijver), Bram Langeveld (archeoloog), Bart Vriends (profvoetballer), Marco Klerks (voormalig ambulancechauffeur), Ahmed Aboutaleb (burgermeester van Rotterdam), Mees Wijnants (ondernemer en bewonderaar van Andrew Tate), Tibor Wouda (ondernemer en bewonderaar van Andrew Tate) en Jimmy Dijk (partijleider van de SP). In opdracht van Trouw.
Een opvallend verhaal. De kop van het stuk in de krant zegt eigenlijk genoeg: ‘Anton Grim raakte duizenden euro’s kwijt aan zijn Oekraïense vriendin. Ze bleek niet te bestaan’.
Anton (60) ontmoette de Oekraïense militair Anastasia via X. Ze werkte in het leger bij Bachmoet en zei naar Nederland te komen om samen kerst te vieren. Langzaam maar zeker werd Anton verliefd. “Je zult wel moe zijn, je spookt de hele dag door mijn gedachten”, schreef Anastasia. Anton stuurde haar geld om te overleven, voor haar contract en de reis. Dat liep op tot 24.000 euro. Dan ontdekt Anton dat Anastasia niet bestaat en dat hij slachtoffer is geworden van online datingfraude.
Interview door Tamara Uildriks. In opdracht van Trouw
Drie Rotterdamse knapen die ik ‘s nachts voor Rotterdam Centraal zag hangen.
Najima Khan (34) is advocaat in Rotterdam, Esma Kendir (25) was gemeenteraadslid in Utrecht. Ze was het eerste Utrechtse raadslid met een hoofddoek. De portretten horen bij een verhaal van schrijfster Somajeh Ghaeminia, over moslima’s in hidjab die carrière maken.
Najima fotografeerde ik in de oude kluis van de voormalige Amsterdamsche Bank (nu ABN Amro) aan de Blaak in Rotterdam, die ooit vol met goudstaven lag.
In opdracht van Trouw.
De opdracht van Stadscollectie Rotterdam was: laat je inspireren door een stuk hout van 750 jaar oud en maak een foto van het Rotterdam van nu. Het stuk hout is een splinter uit de dam die heel lang geleden het dorpje Rotta beschermde tegen het water. Ik maakte een foto van de plek waar Rotta ooit lag, inmiddels diep onder de grond. Rotta werd Rotterdam…
De tweeluiken waren een aantal weken te zien op de Maasboulevard en het Heemraadsplein. Bedankt Anne Bloemendaal, Nicole Robbers en Anouk Estourgie. Ook van jou! is onderdeel van Het verhaal van Rotterdam / Museum Rotterdam.
Rotterdam is de stad van hoog, hoger, hoogst. Wie over straat loopt wordt gedwongen de blik richting de hemel te richten, waar het inmiddels stikt van de torens. Ze staan er trots te wezen in de meest uiteenlopende gedaantes; kolossaal en fier, rank en sierlijk. Allemaal opgetrokken uit staal en beton. En voordat je het weet staat er weer een nieuwe toren bij, de hemel raakt langzaamaan vol. Onze stad noemen we Roffa.
Maar ooit, zo’n duizend jaar geleden, begon het heel klein en een paar meter onder het huidige straatniveau. Voordat Roffa verrees was er Rotta, een vroegmiddeleeuwse nederzetting van boerderijen aan het veenriviertje de Rotte. Rond 1150 ging het dorpje door overstromingen ten onder. Zoals het echte Nederlanders betaamt, werden er ijverig maatregelen genomen. In 1270 werd een dam gebouwd die het woedende water moest tegenhouden. Dit stuk hout is een splinter uit die oorspronkelijke dam. Staal en beton kenden de mensen toen nog niet, maar zonder dit simpele stuk hout was het piepkleine Rotta er niet geweest. En het moderne Roffa al helemaal niet.
Rotterdam gaat gestaag de hoogte in, er is geen weg meer terug. Daarom is het goed om de blik ook af en toe naar beneden te richten – richting het fundament – en je zult je realiseren waar het ooit allemaal begon.
Een van de mooiste ontmoetingen van 2023 was die met Bryan (49). Hij woont in een piepklein huisje van Skaeve Huse. Dat is een bijzondere woonvorm bedoeld voor stadsbewoners die extreme overlast geven. De huisjes staan aan de rand van de stad, in een rustige omgeving, met weinig prikkels van buitenaf. De bewoners krijgen begeleiding en zorg. Het concept is over komen waaien uit Denemarken. Skaeve huse betekent daar letterlijk “rare huizen”.
In een vorig leven was Bryan een behoorlijk zware crimineel. Overvallen, berovingen. Volgens mij stal hij partijen drugs van dealers om die vervolgens door te verkopen. Hij heeft bijna zeven jaar in verschillende gevangenissen gezeten (Breda, Assen). In de gevangenis van Assen blonk hij uit in volleybal, hij had het bijna tot teamcaptain geschopt.
Daarna heeft Bryan een flinke klap van de molen gekregen. Van die crimineel is niets meer over. Tegenwoordig is hij een zachtaardig mens, iemand die om het minste of geringste lacht. Een man vol levenslust. We hebben samen in zijn huisje tekenfilms gekeken. Bryan dronk rum en rookte wiet. Hij is veel in de weer met complottheorieën. Zo beweert hij dat hij drie moeders heeft: de zon, de aarde en het universum. Op zijn ramen heeft hij boodschappen geschreven die door satellieten opgepikt kunnen worden. Als ik het me goed herinner zei een van de begeleiders dat Bryan tegenwoordig het verstand heeft van een kind.
Op een gegeven was op televisie Gollem uit The Lord of the Rings te zien. Bryan schreeuwde enthousiast dat ik op hem lijk en bleef dat de rest van de dag herhalen. Dat was even slikken, maar goed, het kan niet allemaal rozengeur en maneschijn zijn. We hadden het erg gezellig samen.
Voor Het Beelddepot. Bedankt Chantal van Hout.
Nancy, Brandy, Ine en Tris zijn Javaans-Surinaamse Rotterdammers. Tijdens het Herdenkingsjaar Slavernijverleden (2023) hopen ze op meer ruimte voor hun bijzondere geschiedenis:
“Veel mensen weten niet dat ons verleden dubbelkoloniaal is. Onze voorouders kwamen van het ene slavernijsysteem in het andere slavernijsysteem terecht. Ze leefden eerst in de kolonie Nederlands-Indië, waar al eeuwenlang slavernij was, wat veel mensen niet weten. Na de afschaffing van de slavernij in Suriname hadden Nederlandse plantagehouders nieuwe arbeidskrachten nodig. Dat waren de Javanen, die uit de kolonie Nederlands-Indië werden gehaald.”
Ik fotografeerde de vier vrouwen aan de oever van de Maas met in de achtergrond de Rotterdamse haven, waar lang geleden hun voorouders aankwamen in Nederland. Ze dragen een traditioneel Indonesisch kledingstuk, de slendang, waar ook baby’s in kunnen worden gedragen.
In opdracht van Trouw. Tekst en interview: Jasmijn Huisman.
“Wat kan ik doen, broeder? Ik heb niet in de gevangenis gezeten. Ik heb nul problemen gehad met de politie. Ik weet wel wat Wilders over Marokkanen heeft gezegd. Laat hem maar praten. Het is zijn mond.
Ik heb twee kinderen, van acht en tien. Ik ga ze niet vertellen over deze uitslag. Ik wil dat ze rustig opgroeien in dit mooie land.”
In opdracht van Trouw. Tekst: Anton Slotboom.
Moscow will burn. Dat zijn niet mijn woorden. Ik zag ze dit voorjaar groot op een bouwschot in Tbilisi staan. Sinds het uitbreken van de oorlog zijn er meer dan honderdduizend Russen naar Tbilisi (de hoofdstad van Georgië) gevlucht. Ik heb er een paar opgezocht, gesproken en geportretteerd. Ook Georgiërs natuurlijk, om het verhaal van twee kanten te belichten. De Russen zijn niet erg welkom in Georgië; ze worden er als de vijand gezien, vooral door de jonge generatie. Dat levert een interessante mix van mensen en verhalen op. Van die verhalen heb ik dit zine gemaakt.
Ik verspreid het zine gratis – daar is het voor gemaakt. Laat me dus weten als je er ook eentje wilt hebben, dan doe ik hem op de post.
De komende tijd ga ik de zines in elkaar zetten en er telkens een paar versturen. Dit kost veel tijd want elk exemplaar is handwerk. Maar geen haast. Alles met aandacht, altijd!
Lees meer over Moscow will burn, bestel er eentje of doneer een kleine bijdrage.
De jonge ontwerper Marcos Kueh (28) uit Sarawak, Maleisië. Winnaar van de Dutch Design Award in de categorie jonge ontwerper. Gefotografeerd in zijn studio in Rotterdam. In opdracht van Trouw.
Lera Auerbach componeert het liefst ’s nachts, zodat ze inspiratie kan putten uit haar dromen. Soms resulteert dat in ijle, tastende melodieën die een gevoel van gewichtloosheid oproepen. Dan weer wordt de luisteraar hardvochtig teruggetrokken naar de aarde in schrille, beukende passages die aan nachtmerries doen denken.
“Dromen laten ons uitstijgen boven het alledaagse bestaan. Ze onthullen wat er leeft diep in ons binnenste”, zegt de Russisch-Amerikaanse componist telefonisch vanuit de Duitse stad Kronberg, waar ze straks als pianiste een recital zal geven. “En muziek is de perfecte taal om dromen uit te drukken. Want muziek is niet afhankelijk van woorden; ze omzeilt de bewuste geest en put rechtstreeks uit het onderbewuste.”
Het typisch Oekraïense bloemenpatroon op Lera’s jasje is een vorm van stil protest, vertelde ze me. Zelf is Lera in Rusland geboren, in het Oeralgebergte. Volgens kenners is ze een van de grootste componisten van deze tijd. In oktober is in Den Haag een heel festival georganiseerd rondom haar werk.
Tekst en interview: Myrthe Meester. In opdracht van Trouw.
Carola Schouten (vicepremier en minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen), Franc Weerwind (minister voor Rechtsbescherming) en Micky Adriaansens (minister van Economische Zaken en Klimaat). Geportretteerd in opdracht van Trouw.
Fragment uit de tentoonstellingstekst:
[…] De complexe ervaring van tijd en tijdloosheid, tijdgebrek en eeuwigheidswaarde staat centraal in TIMELESSTIME van MAISON the FAUX. Verliezen of winnen we tijd met het verstrijken van de jaren? Zit onze sterfelijkheid ons op de hielen of denken we dat maar? Maakt fysieke aftakeling ons alleen maar kwetsbaar en angstig voor de dood of is dit dé drijfveer om te creëren, te filosoferen, te geloven, te vernietigen…. ?
Gefotografeerd in opdracht van MU Hybrid Art House.
Levende hiphoplegende Lloyd Marengo (Rotterdam, 1973) won onlangs de Gouden Zwaan, de belangrijkste Nederlandse dans oeuvreprijs. Medeoprichter van het Hiphophuis.
“Ik zie de samenleving als een huis dat moet worden opgeruimd. Nu is het een rommeltje, maar dat wil niet zeggen dat we er niet met elkaar kunnen samenleven. We hebben alleen de rust nog niet gevonden om te zeggen: dit kan ik van jou leren, jij dit van mij en samen kunnen we alles aan. Ik weet zeker dat hiphop hierin een rol kan spelen.”
In opdracht van Trouw. Tekst: Alexander Hiskemuller.
Dit was een mooie ontmoeting om te fotograferen, het had iets hoopvols. Een ontmoeting tussen een christen (Daniëlle Leder), een jood (Hanneke Gelderblom-Lankhout) en een moslim (Muhsin Köktas). Samen vormen ze het OJCM (Overlegorgaan Joden, Christenen en Moslims) dat eensgezind tegenover de verbranding van korans staat (zoals in Zweden). Het is een heilig boek en daar kom je niet aan, ongeacht je geloof. De joodse Hanneke zei het mooi: ‘Als je mijn moslimvrienden kwetst, dan kwets je mij ook.’
Ik fotografeerde de drie op een bankje in de Scheveningse Bosjes. In opdracht van Trouw.
Stavali en Milica, dansstudenten aan Codarts Rotterdam.
Naakte lichamen in dansvoorstellingen, kan dat nog? Jazeker. De danssector weerstaat de opleving van preutsheid in de samenleving, maar door sociale media en de discussie over sociale veiligheid verandert er wel iets.
In opdracht van Trouw. Tekst: Marco Visser.
Op dit moment werk ik aan Moscow will burn, een zine over mijn recente reis naar Tbilisi, Georgië. Vanwege de oorlog in Oekraïne zijn er veel Russen naar Tbilisi gevlucht. Dat zorgt voor een bijzondere sfeer in de stad, want de Russen worden niet altijd met open armen door de Georgiërs ontvangen.
Moscow will burn wordt een zine vol fotografie, geschreven verhalen en gedachtenkronkels van bloedrode verf. Geheel in de geest van de good old Twisted Streets zines (2006 – 2011). Zoals de titel Moscow will burn doet vermoeden wordt het een anti-oorlog verhaal (maar hoe kun je in godesnaam pro-oorlog zijn?). In kleur én zwart-wit, op foto- én krantenpapier. Inclusief postertje. De teksten zijn inmiddels geschreven, maar er moet nog een hoop gepriegeld en geknutseld worden.
(Inmiddels is het zine klaar. Lees er hier meer over.)
Een dag na de Russische invasie in Oekraïne ging Maria (25) in haar thuisland Rusland de straat op om te demonstreren tegen de ‘speciale militaire operatie’. Die boosheid kwam haar duur te staan: ze werd opgepakt en moest zeven dagen de cel in. Een cel van twee bij drie meter, zonder ramen en meubilair. Ondertussen had de politie haar telefoon doorzocht en werd ontdekt dat ze op Facebook anti-oorlogsberichten had gepost. Fake news, volgens het Kremlin. Maria kreeg er tien jaar cel bij. Vlak voordat ze voorgoed zou worden vastgezet, zag ze haar kans schoon en vluchtte ze in haar eentje naar Georgië, waar ze op zoek ging naar werk. In Tbilisi kwam ze in contact met een behulpzame restauranteigenaar. Tot op de dag van vandaag woont en werkt ze daar als serveerster. De kans is klein dat Maria ooit nog naar Rusland terug kan keren.
(Dit is een van de zes portretten uit Moscow will burn.)
Nieuw campagnebeeld voor het Van Abbemuseum, gemaakt in de collectiepresentatie Dwarsverbanden. Ontwerp: 75B
Paul van Dorst (oprichter van Roze Kameraden, de lhbti+ fanclub van Feyenoord), Juliëtte Kamphuis (prematuur geboren, na 28 weken), Wopke Hoekstra (Minister van Buitenlandse Zaken) en Tim ‘S Jongers (directeur van de Wiardi Beckman Stichting, het wetenschappelijk bureau van de PvdA). In opdracht van Trouw.
Ment Toet (88) heeft tijdens de Watersnoodramp van 1953 tientallen mensen gered van de verdrinkingsdood. Hij haalde ze met een houten sloep op bij de huizen die volledig omringd waren door het water. Een klassieke held! Naarmate Ment ouder wordt krijgt hij steeds meer last van de verschrikkelijke dingen die hij gezien heeft. Zo heeft hij mensen zien verdrinken. Maar zijn vrouw Coby staat gelukkig altijd aan zijn zijde. Tegenwoordig wonen ze in Den Haag. In opdracht van Trouw.
Uit nieuwsgierigheid (en om mijn roestige Russisch wat op te krikken) heb ik begin januari een dienst bijgewoond in de Alexander Nevskikerk, de Russisch-orthodoxe kerk in Rotterdam. Ik was benieuwd hoe de sfeer in de kerk zou zijn nu er oorlog is.
De kerk is gebonden aan de hoofdzetel van de Russische kerk in Moskou. In tegenstelling tot de Russisch-orthodoxe kerk in Amsterdam: die besloot in maart vorig jaar om de banden met Moskou door te snijden, omdat het hoofd van de Russisch-orthodoxe kerk de aanval op Oekraïense steunt. Naar de Rotterdamse Alexander Nevskikerk komen zowel Russen als Oekraïners (en mensen uit veel andere Slavische landen). Aartsbisschop Elisey drukte me op het hart dat in zijn kerk alle orthodoxe christenen welkom zijn, ongeacht nationaliteit, afkomst, paspoort. Ik zag inderdaad Russen en Oekraïners gebroederlijk zij aan zij staan. De sfeer was goed.
De dienst was indrukwekkend (en duurde ruim twee uur). Er werd gebeden voor oorlogsslachtoffers aan zowel de Oekraïense- als de Russische zijde. Er waren veel jonge kinderen en baby’s – dat is altijd een goed teken – en ze waren opvallend rustig. Na afloop werden er spelletjes gespeeld en pasta gegeten. Ik sprak nog even met de Oekraïense priester Sergei die aan het begin van de oorlog naar Nederland is gevlucht, samen met zijn vrouw en drie kinderen. Ze wonen nu veilig in Ridderkerk, onder Rotterdam.
Het was een mooie en leerzame dag, ik voelde me meer dan welkom. (Mijn Russisch is nog altijd roestig.)
Foto’s voor bij een interview met de Rotterdamse schrijver Arjen van Veelen (1980), over zijn nieuwe boek Rotterdam – een ode aan inefficiënte. In opdracht van Trouw.
Door een vervelende samenloop van omstandigheden heeft Cloud (24) al een tijd geen eigen woning. In principe is ze dus dakloos. Gelukkig heeft ze tijdelijk onderdak gevonden bij Paula (68), die een kamer vrij had omdat haar zoon het huis uit is. Ik ontmoette de twee bij Paula thuis en het werd een mooie dag. Ik zag twee mensen die eerst wildvreemden voor elkaar waren, maar die naar elkaar toe zijn gegroeid en elkaar aanvullen. Uiteindelijk verschillen we niet veel van de ander, zitten we in hetzelfde schuitje.
Het Beelddepot heeft mij en een paar andere Nederlandse fotografen gevraagd om nieuwe vormen van dakloosheid vast te leggen. Daklozen zijn natuurlijk niet alleen maar mensen die in verwaarloosde kleding op vieze bankjes slapen. Die klassieke beeldvorming kan de aanpak van het probleem in de weg staan.
Cloud en Paula hebben elkaar gevonden dankzij het geweldige initiatief ‘Onder de pannen’ van de Regenboog Groep uit Amsterdam. De komende tijd ga ik meer van dit soort stellen fotograferen. Veel dank aan Michiel Bles van Het Beelddepot en Cora Hendriks van de Regenboog Groep.
Carlos Dada (onderzoeksjournalist en oprichter/directeur van de Salvadoraanse krant El Faro), Don Ceder (Tweede Kamerlid voor de ChristenUnie), Jawad Es Soufi (cabaretier uit Rotterdam-Zuid) en Eddo Verdoner (Nationaal Coördinator Antisemitisme Bestrijding). In opdracht van Trouw.
Dwarsverbanden is de nieuwe collectiepresentatie van het Van Abbemuseum. Het is een multi-zintuiglijke tentoonstelling vol voeltekeningen, soundscapes, teksten in braille en geurinterpretaties.
(Bovenstaand werk van Charley Toorop is gemaakt om aan te raken. Niks aan de hand dus!)
Afgelopen week zag ik in het nieuws een paar keer het huis van Johan Cruijff in Betondorp voorbij komen, waarin hij als jongetje heeft gewoond. Het huis is sinds kort te huur en er zijn honderden belangstellenden. Er is nóg iemand die jong in Betondorp was: schrijver Gerard Reve. Hij woonde er van 1924 tot 1938, samen met zijn ouders en oudere broer Karel. Cruijff woonde er vanaf 1947. Gescheiden door de oorlog dus.
Een paar jaar geleden, toen ik onderzoek aan het doen was voor mijn fotoboek Geordende droefheid (waarin Reves werk een belangrijke rol speelt), belde ik op goed geluk aan bij het huis waar de jonge schrijver ooit heeft gewoond. (Het op goed geluk iets uitproberen resulteert vaak in iets waardevols.) Deze mevrouw deed toen open. Ze liep op blote voeten en droeg een pyjama. Ik weet niet meer precies waarom. Het was al een uur ‘s middags. We hebben een tijdje gepraat, vooral over Reve natuurlijk, die ze nooit persoonlijk gekend heeft. Gelukkig mocht ik haar fotograferen.
(Vriend/schrijver Jan van Tienen was er deze dag ook bij. Partner rondneuzerij.)
Het Hof van Nassau in Steenbergen, vlakbij Bergen op Zoom, profileert zichzelf als het modernste verpleeghuis van Nederland. ‘Een plek waar mensen met dementie, ondersteunt door technologie en een moderne visie, dagelijks de maximaal verantwoorde vrijheid ervaren.’ In opdracht van Driessen.
Hunger is een multidisciplinaire tentoonstelling in de Rotterdamse Kunsthal, gebaseerd op de autobiografische muziek van muzikant, singer-songwriter en maker iET, de artiestennaam van Lisa van Viegen-Mokoginta. Met de geboorte van haar dochter in 2018 krimpt haar wereld ineen tot haar eigen huis en is er nauwelijks ruimte voor haar enorme behoefte aan creëren en delen. Ik volgde Lisa en haar gezin een dag met mijn camera, in hun huis in Schiedam.
De serie werd geëxposeerd in de Kunsthal.
Veel dank Sjoerd Koopmans.
Bij het Stedelijk Museum Amsterdam werkt een groot aantal mensen. Ik ben gevraagd om het vaste team te fotograferen: van directeur tot beveiliging. Zowel individuele portretten als groepsfoto’s. Decor: de bekende witte trap, oftewel het hart van het museum. In opdracht van GRRR en Stedelijk Museum Amsterdam.
Het was alweer een tijdje geleden dat ik voor een groep mensen over mijn werk vertelde, dus deze keer bij Vakwerk Architecten in Delft voelde fris en leerzaam. Over Twisted Streets, Cor, Oumar en recent werk. Bedankt Vakwerk!
Portret van kunstenaar Zoro Feigl (1983) die zijn eerste solotentoonstelling heeft in het Stedelijk Museum Schiedam. In opdracht van Trouw.
Er was kermis in Rotterdam. En dus sprong ik op mijn fiets om er rond te gaan neuzen. Dit meisje verkocht kaartjes voor een attractie waar nauwelijks mensen op afkwamen. Het was een soort loterij, volgens mij kon je er een reis naar New York, Rio de Janeiro of Shanghai winnen. Geen half werk dus. Het meisje zat onderuitgezakt op haar kruk en was zichtbaar verveeld. Maar de papieren lootjes hield ze fier in haar handen. Ik ben benieuwd of ze zelf ooit op reis gaat, en waar naartoe.
Twee portretten van kunstenaar/ontwerper Nacho Carbonell (Valencia, 1980). Het linker portret maakte ik onlangs in opdracht van Design Academy Eindhoven. Het rechter portret komt uit 2013, is analoog en maakte ik in opdracht van Connecting the Dots.
Dezelfde man, dezelfde blik, andere tijden, terug naar de onze.
Ik was in een circus in Dordrecht waar vluchtelingen uit Oekraïne spelen. Merkte dat ik ouderwets in de ban raakte van het dansende licht en de bombastische muziek. Klassieke verwondering. Maar de mensen zélf waren zoals altijd het allermooiste. In Nederland is circus een volkstraditie, in Oekraïne heeft het hetzelfde aanzien als opera en ballet. In opdracht van Trouw.
Een serie van in totaal tien portretten in foto en tekst, van kunstenaars en deelnemers aan Studio Paleis Maashaven. In opdracht van CBK Rotterdam en Sculpture International Rotterdam.
Veel dank aan Kim Bouvy.
STRP is mijn oudste opdrachtgever. Zestien jaar geleden fotografeerde ik het festival voor de eerste keer.
De hele maand maart ben ik in Moskou. Om te fotograferen, mensen te spreken, verhalen te maken. Er zal genoeg te vertellen zijn…
Twaalf jaar geleden was ik er ook een maand. Een verschil met toen is dat ik nu een beetje Russisch spreek. Dat moet in de praktijk gebracht worden (en nu eens niet in de Russische supermarkt van Rotterdam). Op dit moment is het plan om van de foto’s en de verhalen een zine te maken. Misschien gaat het heten: Сумасшедшие Улицы #11: Матушке Р (Twisted Streets #11: moedertje R). Het vorige issue van Twisted Streets, #10 dus, komt alweer uit 2011… Maar goed, die precieze vorm is iets voor later.
De laatste tijd is er in en rondom Rusland een hoop aan de hand, zacht gezegd. Ikzelf woon ik in een van de meest vrije landen ter wereld, in Rusland worden belangrijke vrijheden steeds verder ingeperkt. Daar wil ik met verschillende Moskovieten over spreken. Jazeker moeder: ik zal altijd beleefd blijven en houd mijn ogen open.
Update 26 februari: door de oorlog in Oekraïne is het niet verstandig en veilig om te gaan. Zodra dat wel het geval is vertrek ik alsnog.
Update 27 februari: mijn vlucht is in zijn geheel geannuleerd.
Kunstenaar Sunjoo Lee, docent bij het onderwijsprogramma Spacemakers van STRP.
Beeldend kunstenaar Charlotte Schleiffert (1967, Tilburg) in haar atelier in de Rotterdamse haven. In opdracht van Trouw.
Ik heb diverse trouwceremonies meegemaakt maar deze spande de kroon, ook al vond het plaats in een doodgewoon Brabants rijtjeshuis. Er waren zeker dertig West-Afrikaanse mensen aanwezig, opeengepakt in huiskamer en keuken. Totaal niet coronaproof dus, maar trouwen is nu eenmaal iets heiligs en zeker in de islam. Toch werd er met corona rekening gehouden: na afloop van de ceremonie was er geen groot feest waar normaal honderden mensen op afkomen (dat zou dan niet in dit ruitjeshuis zijn).
De bruid was Aissata (21), Oumars dochter. Ik fotografeerde haar voor het eerst in 2014 toen ze vanuit Guinee in Nederland aankwam, samen met haar jongere broer Ibi. De bruidegom komt uit Nantes, Frankrijk. Het was een prachtige ceremonie waar ik niks van begreep want iedereen sprak Susu, een West-Afrikaans dialect dat veel in Guinee wordt gebruikt. Er werd voortdurend contant geld uitgewisseld, een fascinerend tafereel. De imam had zijn kinderen meegenomen. Na afloop was er heerlijk eten, want bruiloft. Wat een geluk!
Nacor Martina en Malique Mohamud runnen The Niteshop (toko, museum, werkplek) in Rotterdam-West. Interview door Anne Ligtenberg en Hannah van Luttervelt. In opdracht van Blank Space Magazine.
Miljoenen Europese mannen moesten zich tijdens de Tweede Wereldoorlog melden om dwangarbeid te doen voor Duitsland. Na thuiskomst werd er vaak nauwelijks nog over gesproken. In de vijfdelige podcastserie Gedwongen van het Nationaal Comité 4 en 5 mei en het NIOD vertellen de laatste getuigen over de Arbeitseinsatz. Ik ontmoette en fotografeerde vijf heren van diep in de negentig, die het aan den lijve hebben ondervonden.
Beluister hier de vijf podcasts, geregisseerd door Tjitske Mussche.
In opdracht van Aldus’ producties en Nationaal Comité 4 en 5 mei. Veel dank aan Renske Krimp, Tijl Akkermans en de vijf heren.
Het sociaal domein van een gemeente bestaat uit alle projecten die te maken hebben met zorg, werk en jeugdhulp. Gemeente Eindhoven vroeg me om een aantal van die maatschappelijke projecten in beeld te brengen.
In opdracht van fffunction.studio en gemeente Eindhoven.
Helemaal achterin fotoboek Geordende droefheid (2020), verborgen in een klein hoekje, staat deze tekening van Tim Enthoven, die hij speciaal voor het boek maakte. Weet dit: soms moet een mens huilen en hij doet er dan verstandig aan om zijn hart te luchten bij de vogels.
In het hart van onze haven, een paar minuten voordat de zon onderging, ontmoette en fotografeerde ik leeftijdsgenoot Dennis Woodward, wiens beroep havenpastor van Rotterdam is. Ja dat leest u goed, de haven heeft een eigen pastor. Dennis gaat elke dag in gesprek met de bemanning van schepen van over de hele wereld, geeft diensten en legt zijn oor te luisteren. En daar is tijdens de pandemie veel behoefte aan want veel bemanningsleden mogen om veiligheidsredenen hun schip niet af: sommigen zitten al een jaar aan boord. Hij vertelde over mannen die letterlijk ziek worden van heimwee naar hun familie. Goed dat er mensen zijn waarbij je je hart kunt luchten. ‘Het mooiste wat je kunt geven, is je tijd.’, zei Dennis. Die middag had hij een dienst gegeven op het schip dat in de achtergrond van deze foto ligt. Dennis studeerde theologie in Cambridge.
(In opdracht van de Havenkrant)
Dit is het basepijpje waarmee Cor jarenlang crack rookte. Lang geleden, tijdens zijn zoveelste poging om te stoppen, vroeg hij me of ik het pijpje mee wilde nemen naar Rotterdam. Of ik het in de Maas wilde gooien, zodat hij er nooit meer bij kon. Een mooie gedachte en ik beloofde het te doen, maar stiekem heb ik pijpje altijd bewaard in een la vol snuisterijen. Bepaald geen fris object, wel een mooie herinnering aan onze gezamenlijke avonturen. Nee, die pijp speelde daarbij verder geen rol.
Onverwacht bezoek van Ousmane, een neef van Oumar. Hij woont in Marseille, maakt nu een rondreis door Europa en wilde Rotterdam ook weleens zien. En dus nam ik hem en Oumar (die ik een paar jaar met mijn camera gevolgd heb, toen hij nog vluchteling was) mee naar de Kop van Zuid, een plek die indrukwekkend blijft. Sekou, Ousmane’s zoontje van drie, was er ook bij. Hij en zijn aap waren onafscheidelijk. We lieten ons niet uit het veld slaan door de naderende herfst: Rotterdam en Marseille hebben allebei een haven, het zijn steden vol vergezichten en tochtige straten, plekken van komen en gaan.
Sinds de machtsovername in Afghanistan door de Taliban moet ik veel aan de Afghaanse Dawood denken die ik in 2015 voor Vrij Nederland fotografeerde. Hij vluchtte uit Afghanistan voor een wraakzuchtige oom.
Toen ik hem ontmoette wilde Dawood niet herkenbaar in beeld. Hij had zich in Nederland bekeerd van de islam tot het christendom en de IND zette daar vraagtekens bij. In Afghanistan ben je je leven als christen niet zeker.
Inmiddels heeft Dawood gelukkig een verblijfsvergunning.
Uit liefde voor de taal en als voorbereiding op nieuwe fotoavonturen heb ik met dunne verf mijn toetsenbord getransformeerd tot een Russisch toetsenbord met daarop het cyrillisch alfabet. Я очень любю делаю сюжеты!
Voor een geweldige opdracht van Nationaal Comité 4 en 5 mei bezoek en fotografeer ik nu vijf oude heren van (diep) in de negentig, die tijdens de Tweede Wereldoorlog onder de meest ellendige omstandigheden dwangarbeid moesten verrichten in Nazi-Duitsland. De Arbeitseinsatz: een aspect van de oorlog waar het niet zo vaak over gaat. Maar mijn trouwe aantekeningenboekje stroomt gestaag vol met dingen die ik niet meer ga vergeten. Leren doe je van anderen, ik het liefst van mensen die iets wezenlijks meegemaakt hebben. De foto’s zijn over een tijd op verschillende plekken te zien.
In de brugklas schreef ik veel gedichten, die bijna altijd met deze vier regels begonnen:
Er liep een jongen over straat,
hij kreeg zijn brommer niet aan de praat.
Hij nam een besluit
en gooide de brommer door een ruit.
Vervolgens ging het van kwaad tot erger. Er kwam veel bloed en pech in voor, van een vredig einde was zelden sprake (ik was 12, vergeef me). Ik mocht de gedichten voordragen na afloop van de lessen Duits, staand op een stoel voor de klas. De leraar (mijnheer Ter Haag) was mijn grootste fan. Op zijn beurt heeft hij me onder andere het woord rücksichtslos geleerd. Zo kunnen we elkaar een beetje helpen, in dit eindige leven.
Soms was een gedicht ‘gerelateerd aan de actualiteit’, zoals dat dan heet. Bijvoorbeeld het gedicht over Patrick Kluivert die met zijn auto een man doodreed. Ook dat liep niet goed af.
Ik heb trouwens ooit een prijs met het dichten gewonnen: aan het einde van het schooljaar op zomerkamp, ergens diep in het zuiden van Limburg. Alle leerlingen moesten zich op een podium van hun beste kant laten zien. De winnaar (ik) mocht iets uitzoeken in het campingwinkeltje. Ik koos een reep Snickers! Uiteindelijk ben ik fotograaf geworden, maar stiekem is poëzie mijn grootste liefde gebleven. Daarmee bedoel ik dus: het lezen en verzamelen van poëzie van anderen. Laat mij geconcentreerd door een zoeker loeren.
Laatst ontmoette ik op straat Meryem die zich tot de islam heeft bekeerd. Ze vroeg of ik wat kleingeld kon missen, want ze had het bepaald niet breed. Ik had niks op zak, dus stelde ik voor om samen even langs mijn huis te gaan om wat geld te halen en ik vroeg meteen of ik haar daar mocht fotograferen, want zo gaan die dingen, dat wisten we allebei heel goed.
Meryem (47) sprong achterop mijn fiets (toevallig had ik die middag mijn band opgepompt) en we praatten honderduit. Eenmaal thuis fotografeerde ik haar vanuit verschillende hoeken, maar steeds met tas en hoofddoek, haar twee onafscheidelijke attributen. Ze vertelde dat ze verslaafd is en via haar bewindvoerder nog geen weekgeld had ontvangen. Vandaar.
De foto’s waren gemaakt en Meryem ging de hort weer op. Het was een mooie ontmoeting, niet alleen omdat we elkaar blind vertrouwd hadden, ook omdat de situatie even aan die goede oude tijd van voor de crisis deed denken, toen contact met wildvreemden doodnormaal was en je zonder plan bij elkaar over de vloer kwam.
In opdracht van STRP portretteerde ik de deelnemers (14 t/m 24 jaar) aan het nieuwe educatieprogramma Spacemakers. De komende maanden worden zij begeleid door kunstenaars Sunjoo Lee en Ko de Beer.
Ik moest terugdenken aan die nacht in 2013 dat ik naast Oumar sliep, in een gekraakt kantoorpand tegenover het Rijksmuseum. Voordat we op een oor gingen liggen dronken we een blik Gladiator bier (10%, ‘een robuust bier voor de stoere bierdrinker’). Bij mij viel de dronk slecht, Oumar voelde zich kiplekker. We praatten over van alles en nog wat. De volgende ochtend maakte ik deze foto. De koning der dieren waakte over ons. Een half jaar later kreeg Oumar zijn verblijfsvergunning.
André ontmoette ik in Utrecht, toen ik samen met Renee Scheepers op pad was. In opdracht van een grote projectontwikkelaar interviewden we bewoners van een gebouw waar zowel sociaal kwetsbare mensen wonen (die dakloos zijn geweest) als bewoners met een grote sociale betrokkenheid. De tweede groep mensen helpt de eerste groep bij het terugkrijgen van de regie over hun eigen levens. Een goede zaak.
Vooral André en Ahmed zal ik niet snel vergeten: die laatste fotografeerde ik op zijn bed, dat zeer netjes opgemaakt was, voor het geval zijn vrouw in Syrië de foto onder ogen krijgt.
Teigetje en Woelrat (Willem Bruno van Albada en Hendrik Lambertus van
Manen) zijn Gerard Reve’s voormalige partners. Ze leefden samen met Reve van 1963 tot 1975. Tegenwoordig wonen en werken de twee in Amsterdam. Drie jaar geleden, toen ik begon met het maken van het fotoboek Geordende droefheid, ontmoetten we elkaar om over het boek van gedachten te wisselen. Nu het af is, heb ik het eindelijk aan ze kunnen geven. We spraken af in hun prachtige studio in Amsterdam.
Geordende droefheid (vijftien verhalen over fotografie, Rotterdam en Gerard Reve) is van de persen gerold en kan hier besteld worden.
Aissata (20) en Ibi (18) zijn de kinderen van Oumar. Met zijn drieën wonen ze in Den Bosch. Oumar volgde ik jarenlang, van het moment dat hij in Nederland aankwam (per vrachtschip uit Guinee, West-Afrika) tot het moment dat hij een verblijfsvergunning kreeg.
Adelaide Lala Tam is een ontwerpster uit Hongkong die sinds zeven jaar in Nederland woont en werkt. Ze onderzoekt onze relatie met de dingen die we dagelijks eten.
Simon Dogger is blind en zijn partner Rieja is slechtziend. Dat weerhield ze er niet van om het fotoboek Geordende droefheid te kopen. Ik zocht de twee thuis op en las verhalen voor en omschreef de foto’s. Dat was een bijzondere en leerzame ervaring: ik heb veel nieuwe inzichten over mijn fotografie gekregen, dat gelukkig over meer dan alleen het zichtbare gaat. Bedankt Simon en Rieja!
Een spontane ontmoeting in 2020 die me lang zal bijblijven was die met Samia (21) en haar zoontje Marouane, in arboretum Trompenburg, Rotterdam. Ik fotografeerde ze in een kas vol exotische cactussen. Marouane was jarig en werd die dag één jaar. Samia had een nieuwe jurk gekocht, de vouwen zaten er nog in. Er knalde een ballon kapot (dat krijg je met een kas vol cactussen). We schrokken ons rot, behalve Marouane, die geen spier verrekte. Wat ik zag en voelde was veel geluk. Zonder camera zou het allemaal stilletjes aan me voorbij zijn gegaan.
Nog tot en met 17 januari 2021 hang ik met zes foto’s in het Nederlands Fotomuseum. Of beter gezegd: eentje hangt aan de muur, vijf liggen in een vitrine. De tentoonstelling Rotterdam werkt laat foto’s zien die sinds 1864 door verschillende fotografen gemaakt zijn in opdracht van bedrijven, organisaties en media. In 2018 en 2019 maakte ik een serie foto’s in opdracht het Rotterdamse Uitagenda magazine, over mijn omzwervingen door de stad. Daarbij kreeg ik trouwens alle vrijheid. Schrijfster Laura van Mourik interviewde me na afloop van elke omzwerving en schreef naar aanleiding daarvan korte verhalen die samen met de foto’s gepubliceerd werden.
Deze tentoonstelling is een vervolg op de tentoonstelling Rotterdam in the Picture (175 jaar fotografie in Rotterdam), waaraan ik ook meedeed, maar toen met een Twisted Streets.
Bekijk hier de volledige serie Rotterdamse avonturen.
In opdracht van de Design Academy Eindhoven portretteerde ik studenten die vanwege COVID-19 genoodzaakt waren om thuis of in hun studio af te studeren. Ilka van Steen nam de interviews af.
Een fragment uit het interview met Rachel Morón: “These times have forced me to question the path I’m on. Before, I used to joke how I lived more on the train than at home. I didn’t realise that this constant busy-ness separated me from my communities. I kept thinking: what is the point of being in the art world, when there are more urgent things at hand? It’s still something that I’m struggling with, and who knows, maybe I will leave this bubble soon — but for now my way of contributing is to philosophise the positive collective potential of templates.”
In Rotterdam ligt een aantal gevaarlijke kruispunten, dat heb ik aan den lijve ondervonden. De Correspondent vroeg me om zo’n berucht kruispunt te fotograferen, voor in het boek ‘Het recht van de snelste’ van Thalia Verkade en Marco te Brömmelstroet. Dat boek gaat over het steeds toenemend verkeer dat onze publieke ruimte aan het overnemen is. Het kruispunt van de Benthuizerstraat en de Bergweg fotografeerde ik vanuit hetzelfde standpunt als twee historische foto’s uit 1908 en 1932, toen er nog kinderen op straat speelden en je er als voetganger nog zonder stress kon flaneren. Een interessante fotoklus. ‘Het recht van de snelste’ is nu verkrijgbaar.
Op zaterdag 30 mei 2020 is grote vriend Cor Hoeks overleden. Ik fotografeerde hem sinds 2006 met grote regelmaat. We werden beste maten.
In het voorjaar van 2020 was Rotterdam in lockdown en het voelde er leeg en verlaten. Daarom ging ik de straat op. Daar ontmoette ik jongeren, die – om welke reden dan ook – vaak in hun eentje buiten waren. Tijdens de lockdown wilde ik wildvreemden blijven spreken, want van iedereen valt iets te leren. Een van hen was Niels:
Architectenbureau KCAP Architects&Planners vroeg mij om de acht partners uit Rotterdam en Zürich te portretteren. Dat deed ik op het dak van een advocatenkantoor en met de Red Apple op de achtergrond, wat beiden ontwerpen van KCAP zijn.
Voor de nieuwe seizoensbrochure (2019/2020) van het Muziekgebouw Eindhoven portretteerde ik artiesten samen met een grote metalen M waarin neonlicht brandt (gemaakt door lichtkunstenaar Munne).
‘Onweerswolken tekenen zich af in de verte, zonlicht schijnt op de regenplassen van het parkeerdek, en een groep dragqueens gebruikt de grote airco’s van de parkeergarage als make-uptafel. Zodra ik op de zevende verdieping uit de lift ben gestapt, weet ik dat ik niet verder hoef te zoeken.
House of Holographic Hoes, noemt de groep zich. Ze zijn met zijn vijven. Dennis, ofwel Ma’MaQueen, is de dragmoeder, Jeroen, alias RitaBook, en de anderen zijn de dochters. In mei doen ze mee aan de Superball in Paradiso, een wedstrijd tussen verschillende houses uit heel Europa. Vandaag nemen ze een promotiefilmpje op.
Ze hebben de tijd mee, vertellen ze, terwijl ze zich omkleden, opmaken, hun roze pruiken borstelen. Er komt meer aandacht voor gender, Kim Kardashian flirt met de dragqueenscene, en in Amsterdam zijn steeds meer plekken waar je bij elkaar kunt komen. Maar in Rotterdam is nog een wereld te winnen.
Hun transformatie is zo overtuigend dat die me even van de wijs brengt; waren we net nog mannen onder elkaar, nu praat ik met prachtige vrouwen. Gekrulde wimpers, lange benen.
We verlaten het parkeerdek, staan met zijn allen in de smalle lift naar de begane grond. Op straat zie ik de reacties van anderen. Sommigen doen alsof ze niets opvalt, anderen kijken afkeurend. Een paar mannen fluiten.
Het lef van Dennis en Jeroen maakt me vrolijk, ik bewonder hun missie om meer zichtbaarheid voor de dragqueens in Rotterdam te krijgen. En dan die gele hoge hakken – vind ze maar eens, in maat 46.’
(tekst: Laura van Mourik)
Een paar jaar geleden wilde Cor een middagje carnaval vieren in zijn geboortedorp Borkel en Schaft, in de kroeg waar hij als tiener vaak kwam. Dat kon geregeld worden: we gingen met zijn tweeën, met vervoer dat speciaal bedoeld is voor patiënten van de GGZ. In zijn oude kroeg genoten we, proostten we en maakte ik deze foto. Cor verkleed als boer, ik als Rotterdammer, of als fotograaf, of eigenlijk gewoon als beiden, wel zo makkelijk voor iemand bij wie carnaval niet in het bloed zit.
(Toen moesten we weer terug naar Eindhoven, want ik moest daar in opdracht fotograferen. Maar heel Borkel en Schaft was inmiddels afgezet vanwege de optocht die door het dorp rolde. Er reden geen bussen meer en zelfs een taxi kon onze kroeg niet bereiken. Ik herinner me de joviale stress nog goed. Hoe we uiteindelijk op tijd en veilig wedergekeerd zijn in Lampegat weet ik niet meer, maar alles kwam goed, want zo eindigen de dingen nu eenmaal.)
Twee portretten van gezinnen die een paar jaar geleden als asielzoeker naar Nederland kwamen. De bijbehorende verhalen van Dick Wittenberg laten zien hoe het nu met hen gaat.
Bovenstaande foto, die al jaren in mijn werkkamer hangt, is zo oud dat ik het digitale origineel niet meer kan vinden, maar gelukkig heb ik dit door tijd en zon kromgetrokken afdrukje van de Hema nog (10 x 15 centimeter).
Ik ontmoette dit paar op een dahliashow in 2006. Waarom ik daar was, is mij inmiddels een raadsel. Wat ik zo mooi vind is de onverbiddelijkheid die uit de houding van beiden spreekt; de man die zijn hand fier onder zijn jasje steekt, de minimale maar trotse glimlach op zijn gezicht, de tijdloze kleur van de jas van zijn vrouw, de gestreken pantalons, de naar beneden en in de verte gerichte blikken. En dan de eeuwige zeggingskracht van de bloemen, die zelfs tot in de verste uithoek van Eindhoven-Oost, in een anoniem buurthuis onder alles verhullend tl-licht, onverminderd haar nobele werk doet.
Ik vraag me soms af waarom deze foto nog steeds op mijn prikbord hangt. Waarschijnlijk om mezelf te confronteren met de universele wijsheid dat alles uiteindelijk vergaat; mensen en bloemen worden rimpeliger en schraler, het fotoafdrukje wordt krommer en krommer en de externe harde schijf waarop het origineel stond is verrot geworden. Kortom: de foto is een reminder om eindelijk eens back-ups te maken.
Oumar volgde ik een paar jaar met mijn camera, toen hij nog vluchteling was en in Amsterdam van gekraakt pand naar gekraakt pand zwierf. In 2014 kreeg hij eindelijk een verblijfsvergunning. Kort daarop kwamen zijn twee kinderen uit Guinee naar Nederland. Het werd een emotioneel weerzien op Schiphol; Oumar had zijn kinderen jaren niet gezien en het waren pubers geworden.
In opdracht van het Van Abbemuseun maakte ik een reeks foto’s voor hun nieuwe campagne, van bezoekers die aan het genieten zijn van kunst in het prachtige gebouw. Een van de foto’s belandde levensgroot op de gevel. Identiteit door 75B.
Voor Vakwerk Architecten uit Delft leg ik projecten vast die gerealiseerd worden en die gerealiseerd zijn. Met nadruk op mensen, uiteraard. Bovenstaande foto is gemaakt in het nieuwe station van Delft. Ook portretteer ik met regelmaat (nieuwe) medewerkers. Het bureau groeit erg snel.
Voor het magazine The Dots schiet ik portretten van Nederlandse ontwerpers die hun werk elk voorjaar presenteren tijdens de Salone del Mobile in Milaan.
Een op de zeven Nederlanders heeft betaald werk, maar leeft altijd in onzekerheid. Schrijver Dick Wittenberg laat in de serie Alledaagse helden mensen aan het woord wier baan geen waarborg meer biedt voor een behoorlijk bestaan. Lees hier de vijf verhalen.
Foto’s in het nieuwe boek Everything, Always, Everywhere van Rafaël Rozendaal. Een uitgave van Valiz Uitgeverij Amsterdam. Ontworpen door Remco van Bladel. Tentoonstelling bij MU.
